У жніўні 2020 году Акіхіру Гаеўскаму-Ханаду было 20. Ён ужо ўваходзіў у асяродак беларускіх анархістаў і, як кажа, разумеў аўтарытарную сутнасьць беларускай дзяржавы. Першы прысуд яму — 16 гадоў пазбаўленьня волі — на той момант быў адным з найбольшых для «палітычных».
Улады Беларусі вызвалілі Гаеўскага-Ханаду пасьля візыту ў Беларусь Кіта Келага — пасланьніка прэзыдэнта ЗША Дональда Трампа. Як прызнаецца Акіхіра, прычынай яго ўключэньня ў групу вызваленых палітвязьняў магло быць падвойнае грамадзянства. Пасьля вызваленьня ён нейкі час адмаўляўся ад размоваў з журналістамі, не пайшоў таксама на прэсавую канфэрэнцыю ў Офіс Сьвятланы Ціханоўскай. Ня толькі таму, што не атрымаў асобнага запрашэньня для ўдзелу ў ёй.
«Мне хацелася паўзу ўзяць, — кажа Акіхіра пра сваё маўчаньне ў першы тыдзень пасьля вызваленьня. — Пяць гадоў адсутнасьці было. А тут іншая краіна, іншыя абставіны. Хацелася зразумець, што адбываецца, як справы ў беларусаў, якія тут знаходзяцца. Але тыдзень папраўдзе быў вельмі загружаным. Родныя ўсе хочуць сазваніцца. Людзі, якія зьехалі зь Беларусі. Усе хочуць сазваніцца, сьпісацца, усім цікава. Тым больш маё вызваленьне было такім нечаканым. Спрабую разабрацца, што мне трэба рабіць зараз».
«Нішто не паказвала на вызваленьне»
Акіхіра ўзгадвае, што пасьля перасячэньня мяжы Беларусі і Літвы спачатку пазваніў бацькам, якія застаюцца ў Беларусі. Ён гаворыць, што ў родных званок выклікаў шок. Ніхто зь іх не чакаў, што Акіхіру Гаеўскага-Ханаду могуць вызваліць.
«Відаць, яны мне не адразу нават паверылі, — кажа былы палітвязень. — Спраўджвалі па апублікаваных відэа. Шмат хто мяне там пазнаў, бо на відэа, дзе Сяргей Ціханоўскі выходзіць з аўтобуса, я іду адразу за ім. Усе пазналі мяне там. Я сам канчаткова зразумеў, што мяне вызваляюць, калі пачуў гэта ад амэрыканскіх дыпляматаў. Што мы свабодныя і едзем у Вільню. Толькі тады я канчаткова гэта зразумеў. Хаця яшчэ за дзень да гэтага былі думкі, асабліва калі нас перавезьлі ў так званую „Амэрыканку“ (сьледчы ізалятар КДБ у Менску. — РС)».
З словаў Акіхіры, у «Амэрыканцы» яго трымалі цягам содні разам з тымі, каго пазьней перадалі ў Літву. У Менск ужо былога палітвязьня перавезьлі з магілёўскай турмы супрацоўнікі КДБ, якія адмыслова прыехалі па Акіхіру Гаеўскага-Ханаду.
«Для мяне ўсё гэта нечакана было, вядома, нічога не паказвала на хуткае вызваленьне, раніца ў турме пачыналася як звычайна, — узгадвае вызвалены палітвязень. — Турэмная штодзённасьць. А ў 9 гадзін мне сказалі: зьбірайся з рэчамі. Звычайна гэта значыць, што цябе пераводзяць у іншую камэру. Усе дапамагаюць табе сабрацца. Невядома, з кім ты будзеш далей, куды трапіш. Калі можна нечым падзяліцца, то людзі дзеляцца. Ніхто тады, вядома, ня думаў, што я ў выніку замест іншай камэры ў Магілёве траплю ў Вільню».
Пасьля вызваленьня Акіхіра Гаеўскі-Ханада аднаўляецца ў Вільні
Акіхіра прызнаецца, што за пяць гадоў за кратамі ўяўляў сабе, якім будзе вызваленьне. І як адзін з варыянтаў якраз разглядаў той, які ў выніку адбыўся. Аднак для яго ўсё адно ўсё гэта стала нечаканым. Акрамя Акіхіры Гаеўскага-Ханады, які мае падвойнае грамадзянства, 21 чэрвеня вызвалілі яшчэ аднаго грамадзяніна Японіі (агулам у беларускіх турмах былі трое палітвязьняў — японскіх грамадзян, зараз застаецца адзін. — РС). Суразмоўца ўзгадвае, што пасьпеў крыху пагаварыць з ім. Той аказаўся турыстам, аматарам цягнікоў, якога арыштавалі за фатаздымкі чыгункі і пратрымалі за кратамі каля 6 месяцаў.
ГУБАЗіК, РУУС і Акрэсьціна
Акіхіра Гаеўскі-Ханада гаворыць, што ў жніўні 2020 году не прымаў актыўнага ўдзелу ў пратэстах. Ужо тады ён разумеў, чым гэта можа пагражаць з ягонай біяграфіяй, таму абмяжоўваўся паездкамі па горадзе ўдзень і назіраньнем за падзеямі праз мэдыя.
«Я быў пад кантролем ГУБАЗіКу і раней, маё затрыманьне на вуліцах магло адразу дрэнна скончыцца, — кажа Акіхіра. — Але аказалася так, што мне нават ня трэба было там прысутнічаць, каб быць затрыманым за беспарадкі. У гэтым пляне я недаацаніў сытуацыю абсалютна. Але тыя дні добра запомніліся. Я амаль ня спаў, сачыў за падзеямі з дапамогай VPN. А 12 жніўня апошняй навіной, якую я бачыў, быў жаночы шэраг зь белымі кветкамі ля Камароўскага рынку. Я гэта пабачыў і паехаў аддаваць аўтамабіль родным. У нейкі момант пад’ехаў аўтамабіль зь сілавікамі. Мяне затрымалі, пасьля Аляксандра Францкевіча. Быў ператрус, мяне адвезьлі ў ГУБАЗіК, затым у Фрунзэнскі РУУС. Пасьля ўжо на Акрэсьціна».
Акіхіра ўзгадвае, што на Акрэсьціна бачыў пабітых сініх людзей у абарваным адзеньні. Кажа, што яго самога білі па дарозе ў ГУБАЗіК.
«Сілавікі былі вельмі моцна зараджаныя на гвалт, — успамінае Акіхіра падзеі сярэдзіны жніўня 2020 году ў Менску. — Мяне везьлі ў машыне. Увесь горад тады сыгналіў, і мне гаварылі, што кожны раз, як нехта прасыгналіць, мяне будуць біць. Машыны часта сыгналілі, мяне часта білі. Калі прывезьлі Аляксандра (Францкевіча. — РС), я яго ня бачыў. Але чуў, як яго б’юць. Электрашокерам. Я думаў, што далей будзе горш, што прыйдзецца некаторы час патрываць. Але далей справа не зайшла, нас пачалі афармляць».
Пасьля Акрэсьціна Акіхіра Гаеўскі-Ханада трапіў у СІЗА № 1 на вуліцы Валадарскага ў Менску, пасьля ў турму ў Жодзіне, пасьля прысуду і апэляцыі больш за год у шклоўскай калёніі, апошні час перад вызваленьнем ён правёў у магілёўскай крытай турме.
«Мяне судзілі паводле артыкулаў 10 і 11 Крымінальнага кодэксу, але некаторыя эпізоды паўтараліся, агулам выйшла каля 18, — узгадвае Акіхіра. — Былі эпізоды за 2017, 2019 гады. У прысудзе мне напісана, што я, народжаны ў 2000 годзе, рэдагаваў, публікаваў і разьмяшчаў у інтэрнэце артыкулы палітычнага характару пачынаючы з 2006 году. Пра Плошчу 2010 году ёсьць. Як вынікае з прысуду, я пачаў займацца „экстрэмісцкай дзейнасьцю“, калі вучыўся ў першай клясе».
Акіхіра Гаеўскі-Ханада падчас судовага працэсу. Скрыншот зь відэа
Акіхіра кажа, што ў матэрыялах яго справы таксама было пазначана, быццам ён у 16-гадовым узросьце кіраваў міжнароднай арганізацыяй, якая займалася «экстрэмізмам» на тэрыторыі Беларусі, Расеі і Ўкраіны. На яго думку, большая частка эпізодаў справы не былі раней раскрытыя, і таму гэта ўсё сьледчыя вырашылі «павесіць» на затрыманых у жніўні 2020 году.
«Сілавікі тады ўзлаваліся на анархістаў, — гаворыць Акіхіра. — Зьвязаць усе ранейшыя эпізоды з кімсьці асабіста яны не маглі. Але ім было дастаткова нейкіх перапісак. Мяне спачатку затрымлівалі з падазрэньнем ва „ўдзеле ў беспарадках“. Абвінавачаньне зьмясьцілася ў адзін абзац. А праз паўгоду дадалася „злачынная арганізацыя“, і тады мне стала зразумела, што будзе нешта больш значнае. Здаецца, мы былі першыя з палітычных, каму выставілі такі артыкул. Пасьля толькі ў справе Аўтуховіча гэта было».
«Малы тэрмін табе нічога не гарантуе»
Пасьля колькасьць абвінавачаньняў Акіхіру Гаеўскаму-Ханаду толькі расла. У выніку яны зьмясьціліся на сотні старонак. На момант пачатку суду Акіхіры быў 21 год. Судзьдзя яму ў выніку прызначыў 16 гадоў зьняволеньня.
«Спачатку яны мяне палохалі, што дадуць 8 гадоў, узгадвае Акіхіра свае размовы зь сьледчымі. — Ад 3 да 8 гадоў там было. Але пасьля судовая практыка зьмянілася і можна было рабіць усё. Да 2020 году нас нельга было пасадзіць на столькі. У 2020-м гэта стала магчымым. Шоку ў дзень прысуду не было. Мы ўсе былі спакойнымі і маглі ўсьміхацца. Мне было бяз розьніцы, колькі мне дадуць — 7, 15, 20 гадоў. Калі дадуць 7, то пасьля могуць павялічыць гэты тэрмін. Як зараз гэта адбываецца зь Міколам Дзядком, з Аляксандрам Францкевічам. Малы тэрмін табе нічога не гарантуе. А вялікі — ты ведаеш, што можаш чакаць, пакуль нешта не адбудзецца. Я не сумняваўся, што ўвесь тэрмін сядзець не буду. Зь іншага боку, я не чакаў, што гэта будзе вось так. І што ў беларускіх турмах яшчэ будзе заставацца тысяча зь лішнім палітвязьняў. Ты нібы і свабодны, але ўсё адно сябе адчуваеш часткова там, за кратамі».
Акіхіра Гаеўскі-Ханада
У сваім апошнім слове на судовым працэсе, якое трапіла ў мэдыя, Акіхіра Гаеўскі-Ханада заявіў, што ў беларускіх умовах турма гэта месца, дзе можна захаваць сваё сумленьне. Былы палітвязень кажа, што за пяць гадоў зьняволеньня не пераканаўся ў адваротным.
«Чалавек, які ў Беларусі вядзе актыўную дзейнасьць, які ня можа пагадзіцца з тым, што адбываецца, проста ня можа пазьбегнуць турмы, — кажа Акіхіра. — У любым яе выглядзе — адміністрацыйным ці крымінальным. Жывучы ў Беларусі да 2020 году, я гэта таксама разумеў. У мяне не было ніякіх сумневаў, што раней ці пазьней я траплю ў турму. Магчыма, не ў такім выглядзе, як гэта здарылася. Але для мяне затрыманьні і рэпрэсіі, суды — не былі нечым неймаверным. Маральна я рыхтаваўся. Усім сьвядомым людзям у Беларусі, на жаль, трэба быць гатовымі да зьняволеньня».
«Некаторыя працягваюць гнуць сваю лінію і за кратамі»
З словаў Акіхіры Гаеўскага-Ханады, за кратамі ён сустрэў шмат людзей, зь якімі б не пазнаёміўся ў іншым жыцьці. Якія маюць зусім іншыя погляды на жыцьцё, на палітычны лад, альбо зусім іншы жыцьцёвы і прафэсійны досьвед. З тымі, хто калісьці працаваў у сілавых структурах, з футбольнымі фанатамі.
«Перасякаесься зь імі і разумееш, што маеш нашмат больш пунктаў судакрананьня, чым можна было падумаць, — кажа былы палітвязень. — Што вы дапамагаеце адно аднаму ў тых цяжкіх умовах. Ня буду называць прозьвішчаў, каб ніхто не пацярпеў. Але некаторыя зь іх працягваюць гнуць сваю лінію і за кратамі, не маўчаць. Гэта, вядома, вельмі ўражвае і падбадзёрвае. Ігар Аліневіч, напэўна, адзін з такіх. Ён не здаецца. Але такіх людзей хапае. Ніхто з тых, хто ў маёй справе праходзіў, віны не прызнаваў. Ніхто на памілаваньне ня піша. Усе трымаюцца свайго».
Акіхіра Гаеўскі-Ханада кажа, што не адчувае ў сабе вялікіх зьменаў пасьля пяцігадовага зьняволеньня. Магчыма, толькі пасталеў за гэты час, атрымаў шмат жыцьцёвага досьведу. Вонкава і ўнутрана зьменаў ён не заўважае. Базавыя каштоўнасьці таксама засталіся ранейшымі.
«Найцяжэйшы пэрыяд за ўвесь час зьняволеньня ў мяне быў у калёніі, — расказвае суразмоўца. — У Шклове, дзе я правёў спачатку год, а пасьля 4,5 месяца ў памяшканьні камэрнага тыпу і штрафным ізалятары. У калёніі побытавыя ўмовы, здавалася б, лепшыя. На Валадарцы ўсё старое. Магілёўскі турэмны рэжым таксама нібыта самы жорсткі, там ты пазбаўлены ўсяго. Ня бачыш сонца, акрамя кароткіх турэмных шпацыраў, не выходзіш на паветра. Але фактычна ў калёніі цябе ўсімі сіламі пазбаўляюць вольнага часу. Прызначаюць працы, прыбіраньні, праверкі, выхаваўчыя лекцыі. Ствараюцца канфлікты паміж асуджанымі. Сачэньне, атмасфэра недаверу. Суседзі баяцца з табой камунікаваць. Але найцяжэйшае — адсутнасьць вольнага часу».
Акіхіра дадае, што і за кратамі адчуваў прыемныя моманты, якія застануцца ў яго памяці. Часам гэта былі нейкія дробязі, якія тым ня менш вельмі дапамагалі ў зьняволеньні.
«З часам пазытыўныя моманты выціскаюць нэгатыў, — гаворыць былы палітвязень. — Псыхіка чалавека так захоўваецца. Мне запомніліся станоўчыя моманты сустрэчаў зь людзьмі. Калі змог дазваніцца родным. Калі ў СІЗА былі спатканьні, калі душэўныя лісты даходзілі. Калі добрую кнігу прачытаў — з такіх станоўчых момантаў. Дрэнных, складаных момантаў насамрэч было няшмат. Я разумеў, што станоўчае можна заўсёды знайсьці. Нават у адзіноце, у ПКТ (памяшканьні камэрнага тыпу. — РС). Там можна было парадавацца таму, што нарэшце можна спакойна нешта пачытаць. Так, там холадна, ты там адзін, ты ня маеш ніякай інфармацыі. Але затое на самоце можна спакойна штосьці абдумаць. Я стараўся шукаць пазытыўныя моманты. Думаць аб тым, што ты ўсяго пазбаўлены, — так можна сябе загнаць».
Асоба, а не перакананьні
25 гадоў Акіхіру Гаеўскаму-Ханаду споўнілася за тры дні да нечаканага вызваленьня. Ён кажа, што пасьпеў адзначыць дзень народзінаў з сукамэрнікамі. Яны традыцыйна зычылі яму вызваліцца як мага хутчэй і пабачыць сваіх блізкіх.
«Адзначалі ў камэры, — узгадвае Акіхіра. — Размаху там ня будзе, вядома. Але сукамэрнікі пазытыўна паставіліся. Салодкае было, напоі, гарбата. Зычэньні былі, хутчэйшага вызваленьня зычылі. Так яно і атрымалася ў выніку. Шасьцёра нас было ў камэры тады, а агулам ад 4 да 8 бывала. У Магілёве большасьць палітычных сядзяць асобна ад крымінальных, мала перасякаюцца. Канцэнтрацыя палітычных даволі вялікая, заўсёды быў нехта цікавы».
Акіхіра Гаеўскі-Ханада гаворыць, што праведзеныя за кратамі пяць гадоў мала паўплывалі на яго анархічныя погляды. У некаторых рэчах скептыцызм стасоўна вялікай палітыкі толькі вырас, зь іншага боку, сам ён стаў больш гнуткім, яго кругагляд пашырыўся.
«Я стаў больш цаніць чалавечую асобу, а не перакананьні, — кажа Акіхіра. — Ніякія перакананьні нічога ня значаць, калі ты знаёмы з чалавекам асабіста. Для сутыкненьня палітычных поглядаў неабходнае публічнае поле. Але ў цэлым, гледзячы на розныя падзеі, якія адбываліся, я бачыў толькі тое, што многія рэчы, пра якія шмат гадоў гавораць анархісты, аказаліся праўдзівымі. Мае інтарэсы і погляды сталі шырэйшымі, але я застаўся анархістам».
Акіхіра Гаеўскі-Ханада
Суразмоўца дадае, што ён заўсёды схіляўся да вырашэньня больш глябальных задач, чым нацыянальныя. На гэта магло паўплываць і зьмяшанае паходжаньне, і тое, што ён адчувае сябе больш проста чалавекам, а не беларусам ці японцам.
«Нацыяналізм ня даў мне адказаў на пытаньні, якія зараз здаюцца найважнейшымі, — кажа Акіхіра. — Сьвет вельмі глябалізаваны, у межах адной дзяржавы нешта зьмяніць складана. Вось зараз, здавалася б, праблемы ўнутры Беларусі. Але яны завязаныя на геапалітыку. На вайну ва Ўкраіне. Без гэтага нікуды. Анархізм мне здаецца больш актуальным. Ён прапаноўвае зьмяніць самыя інстытуты. Уціск, манаполія права на гвалт — гэта ўсё адбываецца ня толькі ў аўтарытарных краінах. У дэмакратычных таксама, толькі ў больш схаваных формах, магчыма. Дэмакратычныя дзяржавы таксама сочаць за сваімі грамадзянамі, таксама могуць пачынаць рэпрэсіўныя дзеяньні».
Насаджэньне патрыятызму
Акіхіра Гаеўскі-Ханада дадае, што яму пакуль цяжка зразумець, як пойдуць далей падзеі ў Беларусі. У няволі ён усё ж меў вельмі мала аб’ектыўнай інфармацыі аб рэальнай сытуацыі ў краіне. Падзеі актыўна абмяркоўваюцца за кратамі, але мала хто там ведае, як сытуацыя разьвіваецца ў рэальнасьці.
«Мяркую, сытуацыя ў Беларусі будзе залежаць ад таго, якім чынам працягнецца вайна ва Ўкраіне, — кажа Акіхіра. — На жаль, у гэты момант самыя беларусы мала могуць на гэта ўплываць. Але я нават за дзесяць дзён на волі ня змог цалкам усьвядоміць, што адбываецца ў рэальнасьці. Вялікая плынь інфармацыі, цяжка зарыентавацца. Уражвае тое, што адбываецца ў Беларусі ў пляне ідэалёгіі, што людзі жывуць без разуменьня будучыні пры пагаршэньні агульнай сытуацыі. Гэта зьдзіўляе. За кратамі ты нібы і ведаеш, што адбываецца, але не да канца. Насаждэньне так званага патрыятызму ў школах, у дзяржаўных інстытутах, установах — гэта ўразіла. Як там людзі жывуць, мне цяжка зразумець».
Пра свае пляны на будучыню Акіхіра пакуль дакладна не гаворыць. Кажа, што мае толькі бліжэйшыя. Да арышту працаваў у ІТ-сферы, хоча паглядзець, як яна зьмянілася за пяць гадоў. Магчыма, аднавіць веды, дасьледаваць зьмены.
«Перавесьці дух збольшага трэба, — кажа суразмоўца. — Разабрацца, што адбылося. Што зьмянілася. Пабачыцца з усімі сябрамі хачу. Але я ўсё адно адчуваю адказнасьць перад тымі, хто зараз за кратамі. Іх яшчэ шмат, і я спадзяюся, што змагу дапамагчы хаця б аблегчыць іх знаходжаньне там. Хацелася б дапамагчы чым змагу. Буду разьбірацца, дзе змагу быць карысным».