Сяргей Шэлег, 64 гады. Навуковец, мэнэджар міжнародных фармацэўтычных кампаніяў. Былы палітвязень. Арыштаваны ў жніўні 2023 году за ахвяраваньні пацярпелым ад палітычных рэпрэсій у 2020–21 гадах. Асуджаны на 8 з паловай гадоў зьняволеньня, унесены ў сьпіс грамадзян Беларусі, якія маюць дачыненьне да «фінансаваньня экстрэмісцкай дзейнасьці». Пакараньне адбываў у наваполацкай калёніі. Адзін з 14 палітычных зьняволеных, вызваленых 21 чэрвеня 2025 году.
«Магчыма, будзе добрая навіна»
«Нічоганяробствам я займаюся зараз, — кажа Сяргей Шэлег. — І сваім здароўем. А яшчэ нарэшце маю магчымасьць спакойна паразмаўляць з сваімі роднымі і блізкімі. Таму гэта, відаць, супярэчыць маім словам пра нічоганяробства. Стараюся як мага больш размаўляць з маімі сынамі, з маёй жонкай. Бо два гады ў мяне была магчымасьць рабіць гэта толькі праз рэдкія лісты і тэлефонныя размовы працягласьцю пяць хвілінаў, і то пад кантролем афіцэра, які ўсё гэта слухае. Хоць мне пашанцавала, я меў доўгатэрміновыя спатканьні, двойчы бачыў свайго сына, якому споўніцца 12 гадоў».
Сын Сяргея ад першага шлюбу жыве ў ЗША, там жа жывуць яго ўнукі. З словаў былога палітвязьня, старэйшы сын зьвяртаўся да амэрыканскіх уладаў у справе вызваленьня бацькі. Сам Сяргей мае дазвол на жыхарства ў ЗША.
«Але я жыў у Беларусі, там жывуць мая жонка, мая маці, якой споўніцца 90 гадоў, — расказвае Сяргей Шэлег пра сваё жыцьцё да арышту. — Быў дасяжны для нашай улады. І вось у нейкі момант мяне арыштавалі. Сын ведаў пра ўсё гэта. І ня так даўно зьвярнуўся да амэрыканскіх уладаў, меў кантакт з амэрыканскай амбасадай у Вільні, яму паведамілі, што, магчыма, будзе добрая навіна. Я яму пазваніў адразу. Мне дапамаглі дыпляматы. Ён быў вельмі рады, што мяне вызвалілі».
Сяргей Шэлег
Сяргей Шэлег расказвае, што за кратамі не карміў сябе надзеямі на хуткае вызваленьне. Гаворыць, што яму неўласьціва на нешта спадзявацца.
«Калі я нечага і чакаў, то нічога добрага, — гаворыць былы палітзьняволены. — Наадварот. Я меркаваў, што такая актыўнасьць у вонкавым сьвеце можа мне стварыць пэўныя турботы. Бо я быў незаўважны для адміністрацыі калёніі. Яны не зьвярталі на мяне ўвагу, і я мог цалкам спакойна так сядзець усю рэшту свайго тэрміну — не адчуваючы дадатковых рэпрэсіяў, зьвязаных са статусам, асаблівым стаўленьнем і гэтак далей».
ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: У выніку сустрэчы пасланьніка прэзыдэнта ЗША з Лукашэнкам вызвалілі 14 палітвязьняў. Сярод іх — Сяргей ЦіханоўскіГуманітарныя праграмы на мільёны даляраў
За кратамі Сяргей Шэлег прабыў 2 гады з 8,5, якія яму прысудзілі. Суразмоўца прызнаецца, што яго галоўнай мэтай там было хаця б дажыць да вызваленьня.
«Дажыць, захаваць здароўе — вакол гэтага будаваліся мае паводзіны ў калёніі, — расказвае Шэлег. — Усякае пакараньне там — гэта непрадказальныя наступствы для твайго арганізму. Я зьдзіўлены, што 10 дзён у штрафным ізалятары на бэтоне асабліва на мне не адбіліся. Акрамя тых глыбока адмоўных пачуцьцяў да сыстэмы, якія мяне перапаўнялі. Я заўсёды займаўся дзейнасьцю, скіраванай на дапамогу людзям, гэтай дзяржаве. Мяне судзілі за „фінансаваньне экстрэмісцкіх і тэрарыстычных арганізацыяў“, а я шмат гадоў апекаваўся ў Беларусі гуманітарнымі праграмамі дапамогі пацыентам з рэдкімі генэтычнымі захворваньнямі. Гэтая дапамога складала мільёны эўра. Гэта было выратаваньне жыцьцяў людзей. На прыватныя сродкі міжнароднай кампаніі, якую я прадстаўляў у нашай краіне».
Я шмат гадоў апекаваўся гуманітарнымі праграмамі дапамогі пацыентам з рэдкімі генэтычнымі захворваньнямі на мільёны эўра
Сяргей расказвае, што гэта распаўсюджаная ў сьвеце практыка, калі вялікія фармацэўтычныя кампаніі аддаюць каля 10% свайго прыбытку на фінансаваньне гуманітарных праграмаў. Бо толькі невялікі адсотак краін можа дазволіць сабе набываць дарагія лекі для лячэньня генэтычных захворваньняў. Іншыя, у тым ліку Беларусь, карыстаюцца дапамогай.
«Гэта было адным з маіх дасягненьняў, — узгадвае Сяргей. — Дзякуючы перамовам, стварэньню іміджу кампаніі. Мне хаця б у нейкай ступені ўдалося вырашыць праблемы пацыентаў з генэтычнымі захворваньнямі. Прынамсі на іх у Беларусі пачалі зьвяртаць увагу. Гэтая тэма пачала гучаць з многіх трыбун, на яе пачалі траціць і нейкія бюджэтныя грошы. Калі я пачынаў, гэта былі толькі гуманітарныя праграмы. Ніякіх шанцаў нават у дзяцей не было. Але гэта асобная тэма, тут можна шмат гаварыць».
Так Сяргей выглядаў неўзабаве пасьля перасячэньня беларуска-літоўскай мяжы 21 чэрвеня 2025 году
Сяргей ня ведае, як цяпер разьвіваецца справа, якую ён калісьці пачынаў. Ён спадзяецца, што праграмы дапамогі хворым зь цяжкімі генэтычнымі захворваньнямі ў Беларусі не спыніліся. Але разам з тым мяркуе, што падтрымка можа працягвацца толькі для пацыентаў, уключаных у гуманітарныя праграмы раней.
«Мяркую, што ўключэньне новых беларускіх пацыентаў у гуманітарныя праграмы можа быць складаным праз зьмяншэньне ўзроўню прысутнасьці амэрыканскіх і францускіх кампаніяў у Беларусі, — гаворыць Сяргей Шэлег. — Усё гэта зараз „недружалюбныя“ краіны зь „недружалюбнай“ ідэалёгіяй».
Эмпатыя і спачуваньне
Асноўным абвінавачаньнем Сяргея Шэлега пасьля арышту ў жніўні 2023 году сталі яго ахвяраваньні так званым «экстрэмістам». Паводле матэрыялаў справы, грашовыя пераводы былі зробленыя ў 2020–21 гадах.
«Я данаціў, бо спачуваў людзям, якія былі вымушаныя зьехаць зь Беларусі, — гаворыць Сяргей аб прычынах сваіх учынкаў. — Доўга не разважаў, ахвяраваць ці не ахвяраваць. Эмпатыя і спачуваньне заўсёды былі часткаю маёй працы. Тое, што было ўва мне заўсёды. Я адчуваў значнасьць гэтага, атрымліваў асалоду ад таго, што дапамагаў людзям. Займаўся гэтым усё жыцьцё».
З словаў Сяргея, у 2020 і 2021 гадах ён ня думаў, што ахвяраваньні могуць стаць прычынай яго арышту і крымінальнага перасьледу. Меркаваў, што ўрэшце ў Беларусі будзе дасягнуты нейкі кансэнсус у стаўленьні да падзеяў 2020 году.
«Я ня думаў, што ўсё гэта выкліча менавіта такую рэакцыю ўладаў, — прызнаецца Сяргей Шэлег. — Заснаваную выключна на гвалце. Мне гэта здавалася непрадукцыйным, нерацыянальным, неразумным і гэтак далей. Таму я спачатку не зьвяртаў увагі, а пасьля проста забыў, што некаму дапамагаў тады данатамі. Я ня думаў, што мая дапамога так будзе ўспрынятая, што мне выставяць асабліва цяжкія артыкулы, зьвязаныя з пагрозай бясьпецы нашай дзяржавы. Што маньякі, забойцы і пэдафілы — яны больш „сацыяльна блізкія“ нашай дзяржаве, чым людзі, якія прымаюць самастойныя рашэньні аб матэрыяльнай дапамозе некаму. Звычка думаць, праца ў заходняй кампаніі мяняе сьветапогляд. Гэта ўсё мяне зрабіла такім сьмелым, бачыце».
Сяргей Шэлег
Сяргей прызнаецца, што ня ведае, чаму паміж яго ахвяраваньнямі і арыштам прайшло амаль два гады. Да ўсіх гэтых падзеяў ён быў апалітычным чалавекам. На пытаньне, ці зьмянілася гэтая пазыцыя зараз, былы палітвязень можа адказаць толькі ўскосна.
«Вы ж разумееце, што маё стаўленьне да гэтай улады цяпер, так бы мовіць, непатрыятычнае, — гаворыць Сяргей. — Але ў Беларусі жыве мая жонка, якая страціла працу. Сын мой у Беларусі. Таму я мушу быць асьцярожным у выказваньнях. Але магу паўтарыць, што Акрэсьціна — гэта месца, дзе адвучваюць ад патрыятызму. Дзе адбываецца вялікая несправядлівасьць. У мяне дагэтуль эмоцыі ня самыя добрыя».
Акрэсьціна — гэта месца, дзе адвучваюць ад патрыятызму
Ці паўплывалі 10 дзён на Акрэсьціна на стаўленьне Сяргея да беларусаў у цэлым? Былы палітвязень прызнаецца, што разважаў на гэтую тэму.
«Ведаеце, гісторыя ідзе наперад і дае кожнаму народу шанец, — гаворыць ён. — Я не зьбіраюся рабіць глябальныя высновы, кіруючыся сваім асабістым досьведам. Ён у кожным разе абмежаваны. Я шчасьлівы, што за кратамі перасекся зь некаторымі людзьмі. Хоць маральных вырадкаў таксама хапала. Але я не зьбіраюся на ўвесь беларускі народ гэта пераносіць. Я ня думаў ніколі, што магу трапіць за краты. Але маю жыцьцёвы досьвед, трапляў у розныя сытуацыі і ведаю, што жыцьцё часам прыносіць сюрпрызы».
«Гісторыя не заканчваецца»
Свой судовы працэс Сяргей Шэлег называе «тэатральным дзействам». Кажа, што для яго ён быў хутчэй магчымасьцю пабачыць блізкіх людзей, якія не пабаяліся прыйсьці на суд.
«8,5 года зьняволеньня ў маім выпадку азначалі, што я магу ўвогуле ня выйсьці на свабоду, — гаворыць Шэлег. — Зважаючы пастановачны характар таго, што адбывалася на працэсе, аб прысудзе я здагадваўся пачынаючы з моманту выстаўленьня абвінавачаньняў у студзені 2024 году. Вось тады — так, тады я адчуваў шок. Але да суду я меў час апрытомнець, усьвядоміць рэальнасьць. Падумаць, што гэтыя 3000 дзён — не бясконцасьць, іх трэба перажыць і вярнуцца ў нармальнае жыцьцё».
Сяргей Шэлег гаворыць, што два гады за кратамі ня вельмі моцна яго зьмянілі. Дадае, што гэта хутчэй не яго заслуга, так склаліся абставіны. Адміністрацыя калёніі, як кажа Шэлег, «ня вельмі старалася» яго зламаць.
«Мне там дапамагала тое, які я ёсьць, — дадае Сяргей. — Мае пункты апоры. Любімыя людзі. Захапленьні, мае ўспаміны, якіх ніхто ня зможа забраць. Іх даволі шмат. Уся гэтая нармальнасьць, якая была ў маім атачэньні. Нармальнасьць, прыгажосьць, справядлівасьць. Называйце гэта як хочаце. Я не належу да катэгорыі постмадэрну, не ўспрымаю сьвет як спаборніцтва сутнасьцяў, якія могуць быць станоўчымі і адмоўнымі адначасова. Я неяк заўсёды лічыў, што тое, чым я займаюся, павялічвае колькасьць дабрыні. А тое, чым зараз займаецца нашая дзяржава, — павялічвае колькасьць зла».
У Беларусі ва ўладзе застаюцца прыстойныя людзі
Сяргей Шэлег пакуль застаецца ў Вільні. Кажа, што адпачывае, хоча палепшыць здароўе. Чытае навіны, сочыць за тым, што адбываецца ў сьвеце.
«Гісторыя не заканчваецца, — дадае ён. — Далей могуць быць розныя сцэнары. І станоўчыя, і адмоўныя. Відавочна, што некаторыя дэмакратычныя краіны прачнуліся. 30 апошніх гадоў былі часам расслабленасьці. І, як яно звычайна бывае, барбары атрымалі такую ж зброю, як рымляне. І зараз думаюць, навошта нам Сэнат і Кангрэс».
Ці вернецца былы палітвязень некалі ў Беларусь? Сяргей кажа, што яму адказаць на гэтае пытаньне няпроста.
«Я ўсе варыянты разглядаю, але вось спрабую ўзгадаць сьветлы вобраз Менску, — гаворыць суразмоўца. І віды Менску з аўтазаку неяк захінаюць сабой іншыя віды. Хоць мне, вядома, хацелася б вярнуцца. Але я гатовы да таго, што ў бліжэйшы час гэтага не здарыцца. Некалі здарыцца. Праўда заўсёды перамагае. Некалі потым, але абавязкова гэта здарыцца. У Беларусі ва ўладзе застаюцца прыстойныя людзі. Я магу іх аддзяліць ад тых, хто непасрэдна мае дачыненьне да злачынстваў».